Met deze blog start ik een serie van 3 blogs waarin ik een aantal belangrijke feiten uitleg over het gebruik van filters bij landschapsfotografie. In het eerste deel zal ik het hebben over het technische aspect van verschillende soorten filters, UV-filters en polarisatiefilters. In deel 2 (verschijnt binnenkort) zal ik me richten op neutrale dichtheidsfilters als nuttig gereedschap voor de creatieve landschapsfotograaf en kort daarna, in deel 3, zal ik eindigen met gegradueerde filters. Dit eerste deel is misschien wat meer theoretisch, maar deel 2 en 3 zullen meer praktisch zijn voor jou als landschapsfotograaf. Blijf dus de komende weken mijn website in de gaten houden.

Types van filters

In de woordenschat van landschapsfotografen kom je veel soorten filters tegen: UV-filters, polariserende filters, neutrale dichtheidsfilters, gegradueerde ND-filters …

Zoals zovele dingen in het leven heb je goedkope systemen en je hebt hele dure merken op de markt. Elk met hun voor- en nadelen. De verschillen zitten in de duurzaamheid, maar ook in de mogelijke kleurzweem die ze kunnen veroorzaken.

Ik denk niet dat de kleurzweem die een filter kan veroorzaken het grootste probleem is, zolang ze maar gelijkmatig over het hele oppervlak zijn. Mijn Lee-filters geven een iets kouder blauwzweem, maar in het soort foto’s dat ik maak, is dat vaak geen probleem. En als ik het niet wil, kan ik het met één klik wegwerken in de RAW-converter in Lightroom of Photoshop.

Hieronder bespreek ik de verschillende vormen en materialen van filters die je als landschapsfotograaf vroeg of laat zult willen gebruiken.

U kunt kiezen tussen de verschillende versies van de filter in hars (resin) of glas versie. Harsfilters zijn goedkoper en lichter, maar uiterst gevoelig voor krassen. Ze lijken ook iets meer last te hebben van condensatie en de kwaliteit van sommige merken harsfilters is minder dan die van glas. Ik kies voor glas, ook al weet ik dat ze gemakkelijk kunnen breken als je ze laat vallen. Maar door een goedkoop matig filter op een dure geavanceerde camera en lens te zetten, verminder je meteen de waarde van het hele systeem.

Er zijn 2 hoofdtypen filters verkrijgbaar: ten eerste de opschroeffilters en ten tweede de sleuffilters.

Opschroeffilters

De opschroefbare filters worden op de schroefdraad voor uw lens geschroefd. Ze vereisen geen extra bevestigingsmateriaal, alleen een lens met schroefdraad om filters in te schroeven. Dit is natuurlijk niet mogelijk op een compactcamera, maar wel op een reflexcamera (DSLR – Digital Single Lens Reflex Camera).

De enige lenzen die dit soort filters niet kunnen gebruiken, zijn ultragroothoeklenzen of fisheye-lenzen, waarbij de kromming van het eerste lenselement zeer uitgesproken is en uitsteekt.

Het belangrijkste voordeel van dit soort filters is dat zij het lekken van licht tussen het filter en de lens voorkomen, een probleem dat zich soms voordoet bij insteekfilters.

Bijna al deze filters staan opstapelen (stacking) toe, om ze tegelijkertijd te gebruiken. Maar er zijn enkele redenen om dat niet te doen:

1. Dit is niet altijd praktisch en snel. Als u opnieuw moet scherpstellen, kunt u het inschroeffilter niet snel verwijderen en opnieuw plaatsen.
2. De overgang van het grijsverloopfilter ligt altijd in het midden en dat beperkt vaak de compositie.
3. Het stapelen van filters introduceert het probleem van vignettering op groothoeklenzen. Omdat de buitenste rand van je filter dan naar voren gaat en wordt, als ware het een buis.
4. Voor elke lensmaat hebt u een andere filtermaat nodig.

Als je maar één lens hebt met een bepaalde diameter, is dat natuurlijk geen probleem. Het maakt het ook mogelijk licht en compact te werken. Anders zijn er “step-up” ringen of verloopringen die het mogelijk maken een groter filter op een kleinere lens te bevestigen.

Als je geen gebruik hoeft te maken van graduele ND filters (verloopfilters, zie deel 3 van deze blogs) en je werkt altijd met dezelfde lens, dan is het opschroeffilter een heel goede keuze. Deze oplossing werkt prima als je alleen watervallen fotografeert, rivieren in bossen, of, in het algemeen, op plaatsen waar er geen groot verschil in licht is tussen de verschillende delen van het landschap. Maar heb je altijd die keuze?

Insteek- of sleuffilters

De insteekfilters filters vormen de tweede groep filters. Zij kunnen niet op de lens worden geschroefd, maar vereisen in plaats daarvan twee speciale accessoires: een adapterring en een houder.

De adapterring is een speciale ring met schroefdraad die op de schroefdraad van uw lens wordt bevestigd (net als een inschroeffilter). Deze ring is nodig om de houder op de lens te bevestigen, niet om filters te bevestigen. En voor verschillende lensmaten hebt u misschien een andere adapter nodig.  Dan wordt de houder op de adapterring bevestigd.

Insteek- of sleuffilters (en de adapterring en -houder) zijn over het algemeen duurder in vergelijking met de schroefbare oplossing, maar ze hebben toch een paar belangrijke voordelen voor landschapsfotografen:

1. één filterset is voldoende en kan via adapterringen op alle lenzen worden geplaatst
2. U kunt meerdere filters installeren zonder het probleem van vignettering
3. Geeft weinig of geen vignettering omdat het filteroppervlak gewoonlijk groter is dan de diameter van uw lens.
4. Filtervervanging ter plaatse is echt snel en eenvoudig
5. Sommige insteekfilters zijn niet verkrijgbaar als schroeffilter.
6. Zeer flexibel in gebruik. U kunt de filter perfect plaatsen (hoger, lager, schuin) afhankelijk van de compositie.
7. Als u ultra-groothoeklenzen gebruikt, kunt u nog steeds filters gebruiken met een speciaal houdersysteem.
8. Als u GND-filters gaat gebruiken, is de insteekoplossing in feite onvermijdelijk.

Dit soort filters behoort tot een hogere prijsklasse. Maar ze gaan jaren mee.

De meest gangbare insteeksystemen ondersteunen 100mm filters, deze zijn vooral bedoeld voor DSLR met groothoek- tot telelenzen.

Er zijn veel fabrikanten van adapterringen en houders. Ik gebruik Lee filters, maar er zijn ook andere merken verkrijgbaar. De houder en de filters hoeven niet per se van hetzelfde merk te zijn. Het is mogelijk om een houder van een bepaald merk te combineren met filters van een ander merk. Uiteraard moet je dan wel filters van dezelfde grootte gebruiken.

UV-filters

Het voordeel van het UV-filter was dat het de film tegen UV-stralen beschermde, maar tegenwoordig is deze functie al in uw camera geïntegreerd. Daarom wordt dit filter vaak alleen gebruikt als lensbeschermer tegen krassen en vuil. Maar als je een zonnekap op je lens zet, heeft het UV-filter weinig toegevoegde waarde en is de lens ook beschermd tegen stoten of krassen.

Persoonlijk gebruik ik deze filters niet meer omdat andere filters de lens evenveel beschermen, maar vooral omdat elk filter het licht een beetje vermindert en ik vrees dat sommige van die UV-filters geen glas van hoge kwaliteit gebruiken.

Polarisatie filters

De laatste groep filters die ik in deze blog wil bespreken zijn de polarisatiefilters. Vaak worden ze ondergewaardeerd, maar ik vind toch dat ze absoluut thuishoren in de fototas van elke landschapsfotograaf.

Polarisatiefilters worden in de landschapsfotografie gebruikt om hinderlijke weerkaatsingen van water, glas, metaal, natte voorwerpen te verwijderen, om blauwe luchten donkerder te maken om meer contrast in de wolken te krijgen, in het algemeen om contrasten te bevorderen en de verzadiging van kleuren te verhogen. Hierdoor krijgt uw landschapsfoto meestal een iets warmere tint. U kunt het effect van een polarisatiefilter niet reproduceren bij de nabewerking.

Dit filter elimineert specifieke frequenties uit het zichtbare lichtspectrum en laat alleen licht door dat in een bepaalde richting is gepolariseerd.

Polarisatie effect  

Technisch gezien zijn er twee soorten polarisatoren: circulaire en lineaire, het verschil zit hem in het werkingsprincipe van het filter. Maar het is een feit dat lineaire polarisatoren niet werken met de autofocus van je DSLR. Daarom zullen we circulaire polarisatoren gebruiken als voor de hand liggende keuze.

Je kunt circulaire polarisatoren hebben als een opschroeffilter die je voor je lens plaatst. En er zijn versies die je voor je inschuiffilterhouder kunt schroeven. Ik gebruik beide types.

Een roterende polarisator bestaat uit twee metalen frames en twee glazen oppervlakken. Het eerste frame wordt op de schroefdraad van het objectief geschroefd zoals elk opschroefbaar filter; het tweede (het buitenste) wordt op het eerste aangesloten. Hiermee kan de oriëntatie van de polarisatie worden gewijzigd en op die manier de intensiteit van de reflectievermindering worden geregeld.

Het is duidelijk dat polariserende filters zeer nuttig zijn, maar toch wil ik hier enkele van hun nadelen samenvatten en er enkele aanbevelingen aan toevoegen:

• Ze houden ongeveer 2 tot 3 stops licht tegen.  Houd hier rekening mee bij het berekenen van een correcte belichting en bij het combineren met andere filters.
• Polarisatiefilters zijn dure filters.
• Voor een optimaal effect moet de camera in een rechte hoek op de zon worden gericht (d.w.z. wanneer de zon zich links of rechts van u bevindt). Hoe meer de hoek afneemt, des te minder effect heeft het filter. Daarom is het erg moeilijk om ze voor panoramafoto’s te gebruiken, omdat je bij verschillende hoeken verschillende resultaten krijgt.
• Bij het bepalen van de compositie van uw beeld kan het iets langer duren omdat u ze moet draaien tot het gewenste effect is bereikt.
• Soms is het moeilijker om het effect te zien als je de zoeker van de camera gebruikt.
• Het filter moet schoon worden gehouden om vermindering van de beeldkwaliteit te voorkomen.
• Als u toch een polarisatiefilter wilt kopen, raad ik u aan een “slanke” (slim)-versie te kopen om vignettering te voorkomen, vooral in combinaties met groothoeklenzen.
• Als u een polarisator wilt gebruiken en geen inschuifsysteem met adapterring en houder gebruikt, moet u een polarisator kopen met een diameter die gelijk is aan die van uw objectief of één voor elke verschillende diameter.

Ik hoop dat je weer wat geleerd hebt en nodig je uit om hieronder een reactie achter te laten. Deel 2 en 3 van deze serie blogs voor landschapsfotografen volgen binnenkort met meer informatie over het gebruik van neutrale dichtheid en graduele neutrale dichtheidsfilters bij landschapsfotografie.